Kötü anılar nasıl unutulur

Araştırmacılar insan zihnini araştırıp inceleyerek anıları yaratan ve saklayan nöronal mekanizmaları daha iyi anlayabilirler. Daha fazla araştırma gerekli olsa da sinirbilimciler ve psikologlar bu bilgiyi insanların istenmeyen anıları unutmasına yardımcı olmak için kullanabilirler.

Bazı kanıtlar motive olmuş unutma teorisini desteklemektedir. Bu teori, eğer bir motivasyon varsa, insanların hoş olmayan, acı verici veya travmatik anıları engelleyebileceğini öne sürüyor.

Anıların değiştirilmesi

Bazı insanlar, istenmeyen anıları bastırmalarına yardımcı olmak için düşünce veya anı değiştirme stratejilerini kullanmayı düşünebilir.

Bu teknik, insanların bilinçlerini alternatif bir anıya yönlendirerek olumsuz bir anıyı değiştirebileceklerini öne sürüyor. Uzmanlar bazen bu tekniği, bir arabada frene basmaya veya tehlikeyi önlemek için direksiyonu çevirmeye benzer şekilde tanımlarlar.

İnsanların istenmeyen bir anıyı nasıl değiştirebileceğinin daha iyi anlaşılması, insanların travmatik bir olayı yeniden yaşamaktan kaçınmasına yardımcı olabilir.

Bağlamları değiştirme

Bir kişinin bir olayı algıladığı zihinsel bağlam, zihnin o olayla ilgili anıları nasıl organize ettiğini etkiler. Bağlam, bellekle ilişkili herhangi bir şey olabilir. Çoğunlukla bağlam, koku veya tat, dış çevre ve kişinin olay etrafında deneyimlediği düşünce veya duygular gibi duyuyla ilgili ipuçlarını içerebilir.

2021'de yapılan bir araştırma, geçmişteki olumsuz bir deneyime olumlu bir anlam yüklemenin uzun süreli bir etkiye sahip olabileceğini buldu. Kişi, olumlu bir deneyimi anısıyla ilişkilendirerek, o olayın bağlamını değiştirebilir ve gelecekte olayı hatırladığında olumlu bir duygu uyandırabilir.

Bu strateji bilişsel düzenleme süreci boyunca işe yarayabilir. Bir kişinin bir durum hakkındaki düşüncesini değiştirmek, onun bu durum hakkındaki hislerini de değiştirebilir.

Ek olarak, 2016 yılında yapılan bir araştırma, bir olayla ilgili bağlamsal bilgilerin değiştirilmesinin, kişinin istenmeyen bir anıyı kasıtlı olarak unutmasını mümkün kılabileceğini öne sürüyor.

Fobilere neden olan anıların zayıflaması

Fobiyle yaşayan insanlar için bir tedavi seçeneği, maruz kalma terapisini içerebilir. Bu terapi, kişinin güvenli bir anı oluşturmasına yardımcı olmak için güvenli bir ortamda korku verici bir duruma maruz bırakılmasıyla gerçekleştirilir.

Benzer şekilde, 2016 yılında yapılan bir araştırma, bir anıyı bozmanın onun gücünü azaltabileceğini gösteriyor. Araştırmada araştırmacılar, araknofobisi olan bireyleri örümcek görüntülerine maruz bıraktılar ve sonraki oturumlarda daha uzun süreli maruz kalma sağlandı. Son seansta insanların örümceklerden kaçınma eğilimi azaldı.

Araştırmacılar, ilk maruz kalmanın hafızayı dengesiz hale getirdiğini ve daha uzun süre maruz kalmanın kişinin hafızayı daha zayıf bir biçimde kaydetmesine yol açtığını öne sürüyor. Hafızayı bozarak korku unsurunun bu kadar kolay geri dönmesini zorlaştırıyordu.

Geri alma alıştırması

Geri getirme uygulaması, bilgiyi hafızadan geri çağırma veya geri getirme stratejisini tanımlar. Araştırma, bu etkili çalışma yönteminin insanların bilgiyi hatırlamasına yardımcı olabileceğini belirtiyor. Bazı uzmanlar, bu tekniğin insanların istenmeyen anıları değiştirmesine yardımcı olabileceğini öne sürüyor.

İnsanların bilgiyi unutup daha alakalı bilgilerle güncellemelerine benzer şekilde, örneğin şifreleri veya telefon numaralarını değiştirirken, geri getirme uygulamaları insanların anılarını güncellemelerine yardımcı olabilir.

2020'de yapılan bir araştırma, geri getirme pratiğini kullanmanın hafıza güncellemesini kolaylaştırmaya yardımcı olabileceğini gösteriyor. Ancak yeni anıları güçlendirip eski anılara müdahaleyi azaltabilse de eski anıları bastıramayabilir.

Alternatif olarak, diğer araştırmalar, anıları hatırlama yeteneğinin geri getirilmesinin engellenmesi, önlenmesi veya bastırılmasının kullanılmasının da istenmeyen anıların engellenmesine yardımcı olabileceğini öne sürüyor. 2022'de yapılan bir araştırma, geri getirmeyi bastırmanın, müdahaleci anıları zayıflatarak ve daha az canlı hale getirerek kontrol etmeye yardımcı olabileceğini öne sürüyor.

Bununla birlikte, istenmeyen anıların unutulmasına nasıl yardımcı olabileceğini anlamak için geri getirme uygulamasına ilişkin daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Nöronlar, vücutta bilgi iletmek için elektriksel uyarıları ve kimyasal sinyalleri kullanan sinir sistemi hücreleridir. Beyin yaklaşık 86 milyar nöron içerir ve her biri diğer nöronları oluşturup bunlara bağlanabilir, potansiyel olarak 1.000 trilyona kadar bağlantı oluşturabilir.

Bazı uzmanlar hafızayı, zihnin bilgiyi nasıl yorumladığı, depoladığı ve geri getirdiği olarak tanımlayabilir. Anılar, kişi bir olayı işlediğinde gelişir; nöronların birbirlerine sinyal göndermesine neden olur ve çeşitli güçlere sahip bağlantılardan oluşan bir ağ oluşur. Bellek, bağlantıların gücü ve düzenindeki değişikliklerden oluşan belirli bir nöronal yolun yeniden etkinleştirilmesidir.

Bir kişi hafıza üzerinde ne kadar çok durursa, bu nöronal bağlantılar o kadar güçlü olur. Anılar genellikle kişi onları tekrar ziyaret ettiği sürece kalır. İnsan bir anıyı tekrar ziyaret ettiğinde o anı yeniden esnek hale gelir. Hafıza, kişi onu her hatırladığında biraz değişebilir ve her hatırlamada daha güçlü ve daha canlı bir şekilde sıfırlanabilir.

Uzmanlar bu güçlenme sürecini yeniden konsolidasyon olarak adlandırıyor. Bu süreç anıları değiştirebilir ve onları daha olumlu ya da olumsuz hale getirebilir.

Beyin ayrıca anıları farklı şekillerde işleyebilir. Çoğu bilim adamı dört farklı hafıza türü olduğu konusunda hemfikirdir:

• çalışan bellek
• duyusal hafıza
• kısa süreli hafıza
• uzun süreli hafıza

Beynin farklı alanları farklı türdeki anıları depolamada uzmanlaşmıştır. Örneğin hipokampus bildirimsel ve uzamsal anıları işleyebilir ve geri getirebilir. Bunlar gerçekler ve olaylarla veya konumlarla ve planlama rotalarıyla ilgili anılardır. Ek olarak hipokampus, kısa süreli anıların uzun süreli anılara dönüştürülmesine yardımcı olur.

Pek çok kişi, hafızasında iyi deneyimlerden çok kötü deneyimlerin ön plana çıktığını görebilir. Bu anılar biz istemesek bile bilincimize sızabilir.

Bu süreç, beynimizin olumsuz deneyimlere daha fazla önem vermesi anlamına gelen olumsuzluk yanlılığı nedeniyle ortaya çıkabilir. Olumsuzluk önyargısı, atalarımızın tehlikeli bölgelerde temkinli kalmalarına yardımcı olmak açısından faydalı olabileceği için evrimden kaynaklanabilir.

Benzer şekilde araştırmalar, olumsuz duyguların anıların kesinliğine yardımcı olabileceğini de belirtiyor. Diğer kanıtlar ayrıca insanların duygusal olayları daha net, doğru ve daha uzun süre hatırlayabildiklerini vurguluyor.

Bilişsel yaklaşımları tamamlamak için bazı bilim adamları, kötü anıları veya bunların korku uyandıran yönlerini ortadan kaldırmaya yardımcı olacak ilaçların kullanılmasını önermektedir.

Örneğin, D-sikloserin bir antibiyotiktir ve aynı zamanda beyin hücrelerini harekete geçiren “uyarıcı” bir nörotransmiter olan glutamatın aktivitesini de artırır. Bazı kanıtlar, bu ilacın korku tepkilerini azaltabileceğini ve nesli tükenmeyi öğrenmeyi teşvik edebileceğini öne sürüyor. Bu terim, istenmeyen bir anıya verilen olumsuz tepki gibi bir uyarana verilen tepkinin kademeli olarak azalmasını ifade eder.

Benzer şekilde diğer kanıtlar, kalbin daha yavaş ve daha düzenli atmasına yardımcı olan bir beta bloker olan propranolol'ün aynı zamanda uzun vadeli korkuyu azaltmaya ve yok olmayı öğrenmeyi teşvik etmeye de yardımcı olabileceğini gösteriyor. Ancak bu ilaçların güvenli ve etkili bir şekilde nasıl kullanılacağını anlamak için daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır.

Belleği manipüle edebilecek ve insanların istenmeyen anıları unutmasına yardımcı olabilecek stratejilere sahip olmak faydalı olsa da, bu yöntemlerin etik sorunları da var.

İnsanların bu teknikleri kötüye kullanma, sahte anılar yerleştirme veya önemli olanları silme potansiyeli vardır. İnsanlar bu teknikleri uygunsuz olayları silmek için kullanabilirler; diğerleri suç işleyebilir ve tanıklara olayları unutturabilir.

İstenmeyen anılarla ilgili sık sorulan bazı sorular şunları içerebilir:

Travmatik bir şeyi nasıl unutabilirim?

İstenmeyen anıları unutmak her zaman mümkün olmayabilir ancak insanlar travmatik olaylarla başa çıkmalarına yardımcı olacak stratejiler kullanabilirler. Bu stratejiler arasında hafıza bastırma teknikleri, tetikleyicilerin belirlenmesi ve bir akıl sağlığı uzmanıyla iletişime geçilmesi yer alır.

Neden sadece çocukluktan kalma kötü anıları hatırlıyorum?

İnsanlar çocukluklarını hatırlamakta zorluk çekerler. Hatırladıklarında genellikle kötü anıları hatırlarlar. Bu sorunun pek çok olası nedeni vardır; bunlar arasında, kötü anıların duygusal önemi ve hoş olmayan düşünceler üzerinde uzun uzun düşünmek yer alır.

Pek çok kişi travmatik bir olayın ardından istenmeyen anılar yaşayabilir. Araştırmacılar, insan zihnini inceleyerek beynin anıları nasıl yarattığını, bunları nasıl sakladığını ve nasıl hatırlayabildiğini anlamaya başlıyor.

Kişi istenmeyen bir anıyı unutamayabilir ancak bireyin olumsuz olayları yönetmesine yardımcı olacak teknikler mevcuttur.

Tipik olarak bu stratejiler, başlangıçtaki hafızayı bozmayı ve onu olumlu bir anlamla değiştirmeyi, önemini azaltmayı, başka bir hatırayla değiştirmeyi veya hafızanın kendisini bastırmayı içerir.