"Üstün Zekalı" Teriminin Farklı Kullanımları

Üstün zekalı terimini tanımlamak kolay bir iş değildir. Çok sayıda tanım önerilmiştir ve eyaletten eyalete değişiklik gösterir.— ancak üstün yetenekliliğin evrensel olarak kabul edilmiş bir tanımı yoktur. Pek çok tanım ve yorum mevcut olduğundan, insanlar genellikle yetenekli olmanın gerçekte ne anlama geldiği konusunda kafa karıştırır. Sadece bu da değil, ebeveynler ve öğretmenler birbirleriyle iletişim kurmakta zorlanabilirler çünkü söyledikleri genellikle farklı tanımlara dayanmaktadır.

Bazı kafa karışıklığını hafifletmeye yardımcı olmak için, “yetenekli” teriminin ilk nereden geldiğini ve bugün sahip olduğumuz sayısız tanımlamaya yol açan farklı bakış açılarını anlamak yardımcı olur.

“Üstün zekalı” teriminin kökeni

“Üstün yetenekli” ifadesi ilk olarak 1869’da, üstün zekalılığın yetişkin başarısı tarafından sergilenen kalıtsal bir özellik olduğunu belirleyen Francis Galton tarafından kullanıldı.

Frederick Galton, şimdi ırkçı olarak anlaşılan öjeni ve fikirlerin bir savunucusu olarak bilinir.

Bu nedenle çocuklar yetenekli bir yetişkin olma potansiyelini miras alabilirler ve Galton bu çocukları “üstün yetenekli çocuklar” olarak adlandırır. Üstün zekalılar eğitimi üzerine yaptığı çalışmalarla tanınan psikolog Lewis Terman, Galton’un üstün zekalı çocuklara bakış açısını yüksek IQ’yu içerecek şekilde genişletti.

1900’lerin başında Terman ve eğitimci Lulu Stedman, üstün yetenekli çocukların IQ’su 140 veya daha fazla olan çocuklar olarak tanımlandığını belirlediler. Ancak 1920’lerde psikolog Leta Hollingworth, IQ’yu üstün zekalılığın tek belirleyicisi olarak kullanmanın sınırlamaları olduğunu öne sürdü. Hollingworth, üstün yetenekli çocukların bazı alanlarda üstün zekalılık belirtileri gösterebildiğini, ancak diğerlerinde göstermediğini gözlemledi.

Hollingworth, besleyici bir ev ve okul ortamının üstün yetenekli bir çocuğun potansiyelini geliştirmede önemli bir faktör olduğunu öne sürdü. 1926’da Hollingworth’ün Üstün Yetenekli Çocuklar, Doğaları ve Yetiştirilmeleri, yüksek potansiyele sahip çocuklara atıfta bulunarak “yetenekli” terimini doğurdu.

“Üstün Zekalı” Kavramının Farklı Tanımları

“Üstün zekalı” terimini ilk benimseyenler, kelimenin farklı kullanımlarına ve “yetenekliliği” tanımlamanın farklı yollarına yol açmıştır. Galton’un yorumu, üstün zekalılığın basitçe kalıtsal olduğu ve yalnızca yetişkin başarısında görülebilir olduğu ve bunun da sınırlamaları olduğu fikriyle bizi baş başa bıraktı.

Bugün, bir veya daha fazla belirli alanda olağanüstü yetenek sergileyen bir çocuğu tanımlamak için “yetenekli çocuk” kullanmak daha yaygındır.

Onlarca yıldır, Terman’ın üstün yetenekli çocuklar üzerine çalışmaları, zamanlarının en kapsamlı çalışmaları olarak kabul edildi. Terman’ın zeka testleri, yetişkin başarısının bir göstergesi olarak yüksek IQ puanlarını ölçtü. Ancak Hollingworth’ün görüşü, yetişkinlikte gelişmesi için beslenmesi gereken çocukluk potansiyeli de dahil olmak üzere daha geniş “yetenekliler” tanımlarına yol açtı.

Yetişkin Başarısının Yordayıcısı Olarak Üstün Zekalılık

Yetişkin başarısını dikkate alan üstün yeteneklilerin tanımları, görev bağlılığı veya motivasyon gibi faktörleri de ekler. Üstün zekayı bu şekilde tanımlayanlar, Albert Einstein gibi seçtikleri alanda olağanüstü başarılar göstermiş yetişkinlere bakarak işe başlarlar ve yetişkinin çocukluklarında yüksek IQ’dan başka hangi özelliklere sahip olduğunu görmek için geriye doğru çalışırlar. Bu özelliğe sahip olmayan bir çocuk, IQ’dan bağımsız olarak bu tanımlara göre üstün yetenekli değildir. Joseph Renzulli’nin Üç Halkalı Üstün Yeteneklilik Anlayışı buna bir örnektir.

Yetiştirilmesi Gereken Bir Potansiyel Olarak Üstün Yeteneklilik

Üstün zekalılığı geliştirilebilecek bir potansiyel olarak gören tanımlar, çocuğun neyi başarabileceği ile neyi başaracağı arasında bir ayrım yapar. Bir çocuğun olağanüstü bir potansiyele sahip olması, onları yetenekli yapan şeyin bir parçasıdır.

Çocuğun çevresi, potansiyelin başarıya götürüp götürmediğini belirler, bu nedenle “yetenekli”yi bu şekilde tanımlayan insanlar, uygun bir çevre sağlamanın önemini vurgular.

Francoys Gagne’nin Farklılaştırılmış Üstün Yetenek ve Yetenek Modeli buna bir örnektir.

Eşzamansız Gelişim Olarak Üstün Yeteneklilik

Psikolog Linda Silverman, asenkron gelişim adını verdiği üstün yetenekli çocukların eşit olmayan gelişimini de dahil ederek üstün zekalı tanımlarına yeni bir boyut kazandırmıştır.

Eşzamansız gelişimi içeren üstün zekalıların tanımları, yalnızca IQ ve yeteneği değil, aynı zamanda üstün zekalı çocukların yüksek duyarlılık gibi duygusal özelliklerini de dikkate alır. Columbus Group tarafından 1991’de geliştirilen tanım, bu tür yorumların bir örneğidir.

Columbus Grubu Tanımı

Columbus Group’a göre, “Üstün zeka, normalden niteliksel olarak farklı içsel deneyimler ve farkındalık yaratmak için gelişmiş bilişsel yeteneklerin ve artan yoğunluğun birleştiği eşzamansız gelişimdir. Bu uyumsuzluk, yüksek entelektüel kapasite ile artar.

Üstün zekalıların benzersizliği onları özellikle savunmasız kılar ve en iyi şekilde gelişebilmeleri için ebeveynlik, öğretim ve danışmanlıkta değişiklikler gerektirir.”

Okul Temelli Tanımlar

Okullar, göreli yeteneğe dayalı bir üstün zekalı tanımı kullanabilir. Öğrenciler, okuldaki diğer öğrencilere kıyasla ne kadar iyi performans gösterdikleri ile tanımlanır.

İlk %5 veya %10’daki (veya başka bir sayıdaki) öğrenciler, normal müfredattan daha zorlu bir müfredata ihtiyaç duydukları için seçilenlerdir. Bu tanımda üstün zekalılar görecelidir çünkü bir okulda üstün zekalı olarak tanımlanan bir öğrenci başka bir okulda üstün zekalı olarak tanımlanmayabilir ve bu da velilerin kafasını karıştırabilir.

Bir öğretmenin, müdürün veya okulun hangi “üstün yetenekli” tanımını kullandığını bilmek, iletişimi daha az sinir bozucu ve daha üretken hale getirmeye yardımcı olabilir.